Guy Fawkes: oude revolutionair gerestyled
Guy Fawkes: de samenzweerder die een symbool werd
Ooit al eens afgevraagd waar het masker van Anonymous en de Occupy beweging vandaan komt? Mensen die een boodschap verkondigen werken nu eenmaal met sterke symbolen en hechten belang aan onderliggende betekenissen. Het masker zelf werd publiek erfgoed naar aanleiding van de film “V for Vendetta”, een briljante film die bulkt van verwijzingen naar totalitaire regimes en de corruptieschandalen van onze moderne maatschappij. De grafische ontwerper voor de film wilde niet teruggrijpen naar een clichémasker zoals zovele Hollywoodiaanse heldenepossen zoals figuren uit de Marvel stal of een bijvoorbeeld historische Zorro.
Kenmerkend voor het hoofdpersonage in de film was de snor in de stijl van oude mantel en degen legendes uit de jaren dertig en veertig zoals Errol Flynn en de bijpassende cynische glimlach. Meer inspiratie had David Lloyd niet nodig om het nu zo overbekende masker te tekenen. Ironisch genoeg leek de creatie van het masker een eigen leven te gaan leiden en werd het personage al gauw vergeten, sterker nog de meeste mensen gaan ervan uit dat dit een fictief figuur was. In dit artikel nemen we een impressie op van de man die verre van ingebeeld was en een bijna vergeten rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Engeland.
Biografie
Guy Fawkes zag het levenslicht in 1570 in een klein gehucht genaamd Stonegate in het graafschap York. Zijn vader was een magistraat en de familie waren trouwe volgelingen van de Kerk van Engeland. De familie aan zijn moederszijde was echter overwegend katholiek. Een neef trad zelfs toe tot de Jezuïeten orde. Zijn juiste geboortedag werd tot op heden niet achterhaald, doch zijn doopdag werd netjes opgetekend in de St Michael Le Belfrey kerk op 16 april. Historici schatten daarom zijn geboortedag op 13 april.
In 1579 verloor Guy op 8-jarige leeftijd zijn vader. Zijn moeder zou later hertrouwen met een katholieke man en de familie verhuisde naar Scotton, Harrogate. Guy Fawkes groeide vanaf die periode op in streng en fanatiek katholieke middens. De familie van zijn adoptievader stond bekend als hardnekkige sympathisanten van katholieke dissidenten zoals verschillende vervolgde priesters. Tijdens zijn studententijd kwam Fawkes in contact met radicale mensen die hem later zelfs zouden bijstaan in zijn revolutionaire gedachten.
Na zijn studietijd kreeg hij een baan bij een lokale aristocraat. Er zijn bronnen die vermelden dat Guy Fawkes toen huwde en een zoon kreeg, doch hier zijn geen schriftelijke bewijzen van teruggevonden. Historici zijn het er nog niet over eens of dit een gerucht is of niet.
De soldaat
Guy Fawkes verkocht in 1591 het landgoed in Clifton die hij had geërfd van zijn vader. Hij verliet hebben en houwen om deel te nemen aan de 80-jarige oorlog in de troepen van het katholieke Spanje tegen de nieuwe Nederlandse republiek. Deze beslissing was op zijn minst gezegd controversieel. Engeland en Spanje waren theoretisch nog steeds in oorlog, hoewel er in die periode geen schermutselingen waren. De herinnering van de Spaanse Armada was net vijf jaar oud en er was zeker geen liefde tussen de Spanjaarden en de Engelse kroon. Hij vervoegde een leger bestaande uit Ierse katholieke vrijwilligers onder leiding van Sir William Stanley. Stanley was in ongenade gevallen bij de koningin Elizabeth I en diende vanaf dan onder Spaanse vlag. Guy Fawkes werd een onderofficier en vocht verdienstelijk onder andere in de beroemde veldslag van Calais in 1596. Hij werd bevorderd tot de rang van kapitein en besloot naar Spanje te reizen om bondgenoten te zoeken voor een katholieke rebellie in Engeland. Vanaf dan gebruikte hij frequent de voornaam Guido in plaats van Guy. Hij beschreef de koning van Engeland James I als een goddeloze en verwierp ook de aristocratie van Schotland die hij collaboratie verweet met de Engelsen. De Spaanse koning Philips III ontving hem met de nodige egards en vriendelijkheid doch uiteindelijk kreeg hij geen militaire noch financiële steun.
De samenzweerder
In 1604 radicaliseerde Guy Fawkes toen hij zich aansloot bij katholieke Engelse verzetsmensen onder leiding van Robert Catesby. Het doel van de groep was simpel: het elimineren van de Engelse koning. Eens geëlimineerd zouden ze de kleindochter van hun slachtoffer: Elizabeth op de troon installeren.
In geschreven documenten van die tijd omschrijft men Guy Fawkes: als een zeer loyaal iemand die zijn vrienden nooit in de steek liet, een sterke grote postuur met bruinrood haar een sierlijke snor en een weelderige baard. Als karakteristieken gaf men volgende kenmerken: een geducht en intelligente strateeg, iemand die nooit verlegen was voor actie en inspirerend voor zijn mede strijders.
De eerste vergadering van de vijf protagonisten had plaats in mei van 1604. Algauw werd een plan gesmeed om de koning op te blazen. De ideale locatie was het Parliament House. De samenzweerders hadden elk getracht om steun te verkrijgen in Spanje, maar waren door de afwijzing nog meer gedetermineerd om de geschiedenis zelf te veranderen.
Een van de samenzweerders Thomas Percy was erin geslaagd te infiltreren bij de kleermakers van de koning. Guy Fawkes nam het pseudoniem John Johnson aan en ging undercover werken als bediende. De revolutionairen huurden een huis niet ver van het parlement en begonnen een tunnel te graven tot onder de instelling. Het plan werd om onbekende reden echter opgegeven. Even later slaagden ze erin een bergruimte te huren onmiddellijk onder het parlement. In totaal werden 36 tonnen met buskruit in de ruimte geplaatst. Door de pest werd de opening van het parlement opgeschort en werden de plannen uitgesteld.
De continentale connectie
Ondertussen reisde Guy Fawkes naar het continent om nog steeds bondgenoten te zoeken voor het complot. Guy Fawkes zocht onder andere steun bij Vlaamse huurlingen, hij zou pas in augustus 1605 terugkeren naar Londen. Uiteindelijk werd beslist dat Guy Fawkes de lont zou ontsteken om vervolgens via de Thames Engeland te ontvluchten. Ondertussen zouden huurlingen een opstand uitlokken in de Midlands en prinses Elizabeth ontvoeren. Na de moord zou Guy Fawkes zich als doel stellen om de katholieken vorsten van Europa te overtuigen hun nieuwe regering te erkennen.
Ontdekking
Enkele katholieke samenzweerders waren bezorgd dat bij de ontploffing van het parlement eveneens katholieken zouden omkomen. Ze stuurden zelfs een anonieme brief naar een katholiek parlementslid met de boodschap weg te blijven. Uiteindelijk zou deze brief belanden bij de koning. De vorst beval in alle discretie een onderzoek in alle aanpalende gebouwen rond en onder het parlement. Op 5 november werd hij bij het verlaten van de opslagruimte gearresteerd. Er werden lucifers bij hem gevonden, en even later werd de bergplaats ontdekt van de vaten buskruit.
Arrestatie en foltering
Bij zijn aanhouding gaf Guy Fawkes enkel de naam John Johnson vrij en hield verder de lippen stijf op elkaar, op een paar excuusverhaaltjes na. Uiteindelijk gaf hij eerlijk toe dat hij van plan was het parlement op te blazen. Vreemd genoeg verdiende hij hierdoor het respect van de Engelse koning James I.
Desondanks werd hij gefolterd om zo zijn mede-samenzweerder op te geven. Hij werd opgesloten in de Tower of London. De koning stelde zelf een vragenlijst op, maar was niet aanwezig in de folterkamer.
Uiteindelijk ging Guy Fawkes door de knieën op 7 november gaf hij zijn ware identiteit vrij. Eén dag later na afgrijselijke foltering gaf hij ook de namen van de andere samenzweerders.
Executie
Guy Fawkes werd uiteindelijk berecht in januari 1606 samen met zeven samenzweerders. Ze werden publiekelijk tentoongesteld. De koning en zijn familie keken vanuit een verborgen plaats naar het spektakel. Guy Fawkes pleite “onschuldig” ondanks zijn bekentenis om de koning te vermoorden.
Het proces was uiteraard een schijnvertoning. Allen werden schuldig bevonden voor hoogverraad. Het vonnis was letterlijk verschrikkelijk: ze zouden worden verder getrokken door paarden, hun genitaliën zouden worden afgesneden en verbrand, hun ingewanden en hart verwijderd en worden onthoofd. Guy Fawkes werd als laatste geëxecuteerd. Hij zou worden verhangen doch liet zich vallen van het schavot en brak zijn nek. Hij werd naar traditie achteraf toch nog gevierendeeld door paarden.
Legende
Hoewel de aanslag meerdere protagonisten telde, is het Guy Fawkes die geassocieerd werd met de mislukte moord. 5 november wordt nog altijd in het Verenigd Koninkrijk de Guy Fawkes Night genoemd.
Hij kon de geschiedenis zijn ingegaan als een ordinaire revolutionair of zelfs terrorist, vreemd genoeg lijkt de geschiedenis mild te zijn geweest voor Guy Fawkes.
In verschillende publicaties zou hij later worden opgevoerd als een romantische en vooral sympathieke (anti-)held.
Sterker nog hij is een populair pop icoon geworden, een symbool van verzet tegen dictatuur en corruptie. Vreemd is wel dat hij dikwijls wordt opgevoerd als een “fictief personage” en dat er nieuwe verhaallijnen worden ontworpen.
Traditiegetrouw worden de kelders onder het parlement nog steeds onderzocht door het leger voor elke opening van het parlement, als een rituele ceremonie en dit sinds 1928 tot op vandaag.
5 november was een feestdag in Engeland tot in 1859, beter bekend als Bonfire Day. De Engelse koning liet vreugdevuren aansteken als symbool van overwinning op de mislukte staatsgreep.
Er gaat in Engeland een quote de ronde die veelbetekenend is: “Guy Fawkes, the last man to enter Parliament with honest intentions”. De boodschap is duidelijk.
Bedenking
Kan met niet weerhouden de vraag te stellen of Guy Fawkes nu nog zijn gekozen als rolmodel voor protesten indien de aanslag wel was gelukt? Wat indien hij het parlement had opgeblazen en waarschijnlijk een honderdtal slachtoffer had gemaakt?
Het is interessant om na te gaan waarom één revolutionair gebrandmerkt wordt als een terrorist, en een andere als een vrijheidsheld en inspiratiebron. Is het feit dat hij eigenlijk geen doden op zijn geweten had een factor?
De onderliggende sympathie en respect tussen zichzelf en zijn ‘slachtoffer’ James I is merkwaardig te noemen. Er zijn documenten gevonden waarin bijvoorbeeld de koning het bevel gaf om de foltering te beginnen in zijn lichtste vorm en slechts geleidelijk op te voeren. Waar kwam deze selecte vorm van genade vandaan?
Zou Guy Fawkes er inderdaad in geslaagd zijn om de geschiedenis te veranderen in een diep ingrijpende manier? Zou de religiestrijd die Noord-Ierland bijvoorbeeld zo heeft getekend anders zijn verlopen?
Is de beslissing van de toenmalige Paus om de koning James I te excommuniceren de directe aanleiding geweest om een staatsgreep te wagen? Guy Fawkes was ervan overtuigd dat het zijn heilige plicht was als katholiek om de Britse regering omver te werpen.
De realiteit van het verhaal heeft alle elementen om aantrekkelijk te zijn: spanning, actie, politiek, liefde, verraad en tragedie, waarom heeft men dan de neiging om er een “fictieve” figuur van te maken?
Ben in de vaste overtuiging dat Guy Fawkes een belangrijke pion was in de internationale toenmalige politiek en hij misschien één van de eerste echte internationale spionnen was. Zoals velen hoop ik dat er nog ergens documenten opduiken die een beter inzicht geven, deze stukken kunnen zelfs op het continent worden gevonden.
De geschiedenis zal zich uiteindelijk corrigeren indien nodig. Waar zijn beeltenis nu voor staat lijkt mij een waardige en nobele strijd…
© Thalmaray
