De Fiji Zeemeermin: een hoax van 1842
Vandaag wordt iedere lezer er mee geconfronteerd, internetverhalen die uitblinken door een hoog spektakelgehalte en controverse, de zogenaamde hoaxen. Velen denken dat deze ingewikkelde grappen zijn ontstaan in het digitale tijdperk, maar niets is minder waar. Een hoax is niets minder dan een vervalsing, de kunst van vervalsen is even oud als de mens en cultuur. Naast de gebruikelijke kunst- en geldvervalsingen zijn er ook mensen die het grootser hebben aangepakt. De geschiedenis is dan ook doorweven door archeologische hoaxen, en fantastische verhalen die alle verbeelding tarten.
De zogenaamde Fiji Zeemeermin in vele verslagen ook opgetekend als de Feejee Zeemeermin is een zogenaamde historische hoax die in zijn tijd heel wat teweeg bracht. Het vreemde verhaal begon in New York City waar men beweerde in het bezit te zijn van een echte zeemeermin gevonden bij de Fiji Eilanden in de Stille Zuidzee. Een voorname Britse onderzoeker genaamd Dr. Griffin van het British Lyceum for Natural-History in Londen kwam de zogenaamde zeemeermin onderzoeken. Samen met een horde reporters onderzocht hij de vondst. Wat hij te zien kreeg overtuigde hem en de aanwezige persmensen van de authenticiteit.
Dr. Griffin stelde zich zeer dominant en territoriaal op en weigerde de “Fiji zeemeermin” over te dragen aan een plaatselijk museum. De populaire circuseigenaar en entertainer P.T. Barnum bezorgde de pers replica afbeeldingen van de Fiji zeemeermin. Nadat de afbeeldingen verschenen in de lokale pers werd dit het gespreksonderwerp van die tijd. De belangstelling was simpelweg gigantisch. Alle Amerikanen vroegen zich af is het een echte zeemeermin of niet? Barnum was natuurlijk een mediabespeler avant la lettre en wist als geen ander hoe hij publiciteit kon aanwenden om geld te winnen.
Onder zware publiekelijke druk verklaarde Dr. Griffin zich akkoord om het publiekelijk tentoon te stellen in de Concert Hall in Broadway. De belangstelling was fenomenaal en tienduizenden mensen kwamen elke dag kijken. Griffin begon op de tentoonstelling lezingen te geven over zijn werk als bioloog en ontdekker. Het was voor hem ook een platform om zijn visie aan de wereld mee te geven over het onderwerp. Hij verdedigde met passie de mogelijkheid dat er menselijke zee creaturen bestonden.
Ondertussen waren het gouden tijden voor de perslui, de kranten verkochten als zoete broodjes en de aandacht ebde niet weg, wel integendeel. Uiteindelijk kon Barnum toch nog een deal sluiten met de wetenschapper en de Fiji zeemeermin verhuisde naar het Barnum’s American Museum waar het na het kopen van een museumticket gratis kon gezien worden.
De hoax was verbazend genoeg gelukt ondanks regelrechte tegenstrijdigheden in de pers en in de reclame pamfletten van Barnum. Er was geen sprake van een sierlijke mooie dame, het creatuur was niet bepaald aantrekkelijk. Het lichaam was aapachtig en de staart leek op een gedroogde visstaart. Enkele verslaggevers waren dan ook ontgoocheld om niet een feeëriek droomvrouw te zien maar eerder een voorbeeld van lelijkheid. Barnum zou later in zijn autobiografie de zeemeermin omschrijven als een scharminkel dat leek te zijn gestorven in helse pijnen.
De verrassing was compleet wanneer later bleek dat Dr. Griffin helemaal geen wetenschapper was en zelfs niet uit Engeland kwam. Al gauw kwam aan het licht dat het British Lyceum of Natural History zelfs helemaal niet bestond. Hij werd algauw ontmaskerd als een personeelslid van P.T. Barnum. De beruchte showmaker had een geniaal plot geweven, welke magistraal werd naar opgevoerd.
De Fiji zeemeermin werd lang geleden aangeboden aan Barnum die het liet onderzoeken waarna hij de bevestiging kreeg dat het een hoax was. Hij was van oordeel dat de authenticiteit er niet toe deed, maar wel de gigantische publieke interesse die zou worden gecreëerd. Uiteraard wist hij dat indien hij het slim speelde hij de kassa zou horen rinkelen. Hij orkestreerde dan, maar een valse wetenschapper om zijn hoax te rechtvaardigen. De persjongens hadden zich blindelings laten manipuleren en zo kon hij zijn slag binnenhalen, dankzij frauduleuze machinaties en de relatieve dommigheid van jan met de pet.
Belangrijk is wel te vermelden dat Barnum het creatuur niet zelf liet vervaardigen. Verbazend genoeg werd later gevonden dat het een vergeten kunstvorm was afkomstig van het verre Oosten. Het was niet ongebruikelijk om apenlichamen te naaien aan een valse staart om zo de illusie te wekken zeemeer creaturen te hebben gevonden. Deze vreemde vorm van taxidermie werd gebruikt bij religieuze ceremonieën voornamelijk in Japan. De Fiji Zeemeermin van Barnum was gemaakt rond 1810 in Japan en werd aangekocht door Nederlandse zeelieden die het doorverkochten aan een Amerikaanse zeekapitein Samuel Barrett Eades die zelf zijn eigen schip verkocht om het te kunnen aankopen voor een fabelachtig bedrag. De arme man dacht dat hij schatrijk zou worden met de vondst. Uiteindelijk belande het voorwerp in de Verenigde Staten waar Barnum het opkocht voor een appel en een ei.
De Fiji zeemeermin van Barnum is vandaag onvindbaar. Het werd tijdelijk ondergebracht in een museum dat later zou afbranden. De legende echter werd onsterfelijk. De naam Zeemeermin van Fiji zou in de geschiedenis blijven opduiken als een aanduiding voor valse bewijzen van humanoïde aquatisch leven.
Hoaxen zijn dus van alle tijden…en zullen waarschijnlijk nooit verdwijnen zo lang mensen alles willen aannemen zonder hard wetenschappelijk bewijs…Het ligt nu eenmaal in d emenselijke natuur om te willen geloven in fantastische verhalen, de menselijke nood aan dit soort van escapisme is altijd aanwezig op alle continenten, in alle tijden, bij alle volkeren.
Foto’s/Afbeeldingen: Public Domain.
