Satirische wereldkaarten tijdens Wereldoorlog 1
Satirische wereldkaarten en militaire propaganda is zo oud als de mensheid zelf. Het is ook een fenomeen die de kop heeft opgestoken in alle westerse landen en in bijna alle oorlogen.
Een minder bekend aspect van de nooit aflatende propaganda is deze van de satirische wereldkaarten, vooral in de eerste wereldoorlog waren deze populair. Iedere mogendheid had zijn eigen specialisten en er zaten heuse kunstenaars tussen. Soms verschenen de mappen in kranten of op posters, soms werden er houten panelen van uitgesneden.
De Duitser Walter Trier was verantwoordelijk voor de “Karte von Europa im Jahre 1914”. Het was één van zijn eerste werken maar daarom niet minder interessant. De beledigingen en de spot richting buitenlandse vorsten spat gewoon uit de tekening. De satire was bijtend zoals het past ten tijden van oorlog.
Louis Raymaekers was een Nederlandse cartoonist en was door geboorte geacht neutraal te zijn. Hij ging echter naar België en begon felle anti-Duitse propaganda te tekenen. Het werd bijna een diplomatiek incident toen de Duitse overheid aan de Nederlanders vroeg om hem te straffen wegens de schending van de Nederlandse neutraliteit. Hij werd vrijgesproken, maar ging voor alle zekerheid vanaf dan vanuit Londen werken. De Duitsers zetten meteen een prijs op zijn hoofd ten bedrage van 12.000 gulden dood of levend.
Zijn meest bekende map werd in 1915 gepubliceerd in Amsterdam en kreeg de titel “Het Gekkenhuis”.
Andere pareltjes waren de mappen van Karl Lehmann-Dumont gepubliceerd in Dresden in 1914. Ook hier werd met Deutsche Grundlichkeit gehakt gemaakt van de vijand, op satirische wijze dan wel. Men ziet duidelijk een zwak en laf Frankrijk, een Russisch slapend monster en de Duitsers zijn de werkzame bijen. De dierlijke symboliek is prachtig gedaan en zeer vindingrijk.
De kaart van E. Zimmerman uit Hamburg (1914) is duidelijk geïnspireerd op het werk van Karl Lehmann-Dumont. Opmerkelijk is de positie van Finland die zich los wil breken van de Russische agressor.
Ook een anonieme kaart van 1914 uit Berlijn zet gewoon de trend door, de superioriteit van Duitsland zegeviert ook hier.
Een ander geluid hoort men dan in 1914 uit Engeland, hier wordt de Duitste agressor gezien als een dashond die langzaam maar zeker Europa aan het platwalsen is. De landen krijgen hier allen honden symbolen en persoonlijkheden met uitzondering van de Russische beer die gezamenlijk jacht maakt met honden. Hier is er een duidelijke sneer naar de landen die neutraal bleven, Nederland en Zwitserland worden vertoont in aarzelende glimlachende honden.
In “Kill that Eagle” lijken de Britten de smaak van de propaganda gevonden te hebben, hier is de Duitse oorlogszuchtige een arend die langzaam verscheurd wordt. De auteur J. Amschewitz roept op om de roofvogel te vermoorden.
Andere opvallende mappen:
Gedrängte Frühjahrsübersicht von Europa im Jahre 1915
{approx: Compact Overview of European Spring, 1915}
(by Lucas Gräfe; Hamburg, AK [pub.], 1915)
Sommerschau über Europa 1915
{Summer Review of Europe, 1915}
(by Lucas Gräfe; Hamburg, AK [pub.], 1915)
Een zeer opvallende en zeer geslaagde satirIsche map was de Italiaanse map met de octopussen. Een duidelijke zinspeling naar de gevaarlijke tweelingen Oostenrijk-Hongarije en Pruisen.
Hoe verschrikkelijk een oorlog ook is, we zien duidelijk dat deze documenten een hoog kunstgehalte hadden en best wel vermakkelijk waren, ware het niet dat de werkelijkheid doordrongen was van tragedie en dood.
Het is jammer dat er geen meer aandacht wordt gegeven aan deze vorm van historische propaganda van satirische wereldkaarten. Vandaag zien we dat bijvoorbeeld dezelfde tacktieken worden toegepast in de oorlogsvoering via de moderne media. Deze gedrukte voorlopers van de moderne mediabespeling zijn goede barometers voor de tijdsgeest te meten van een cultuur, een land of een ideologie ook in de meest trieste en moeilijkste omstandigheden.
Een mogelijks hedendaagse variant in retrostijl zou misschien deze plaat kunnen zijn anno 2016.
Alle mooie propaganda ten spijt, een oorlog blijft vooral…te vermijden.
© Thalmaray
