Leopold III, de zwarte koning van België
Leopold III – Sommige mensen doorheen de geschiedenis leven hun leven doorspekt met drama en fatalisme. Uiteraard pikt de geschiedenis slechts de verhalen op van de machtigen der aarde en mensen die erin slaagden om een verschil te maken in hun tijd. Aannemelijk is het echter dat dit fatalisme voorkomt onder alle lagen van de wereldbevolking ongeacht ras, sekse, of positie op de sociale ladder. Sommige mensen krijgen echter ondanks soms schitterende levenskansen meer dramatiek op hun bord dan anderen. In vroegere dagen werd deze dramatiek verheven tot een staaltje sublieme romantiek, maar dit maakt soms de ellende en het leed achter het verhaal er niet minder om.
Koning Leopold III
Er is één consequente geweest in het kunstmatig gemaakte land van België, de relatief jonge monarchie is steeds bevolkt geweest met kleurrijke figuren die ongetwijfeld hun stempel hebben gedrukt op het land. Zoals in alle hereditaire posities zijn hier ook mensen de revue gepasseerd met uitzonderlijke gaven, menselijke zwaktes en grove fouten. Men hoeft geen monarchist te zijn om dit te kunnen beamen, deze mensen hebben hun historische rol kunnen spelen, of het een goede of slechte zaak is geweest, is nu irrelevant, maar in een historische context wel belangrijk.
Het ironische is dat één vorst een vat was van contradicties. Zoals de meeste Van Saksen-Coburgs zeker niet onbesproken maar in terugblik bestaat de kans dat deze koning, als man, groot onrecht werd aangedaan. Het is bijzonder opvallend dat de koning die men deskundig probeert te laten verzanden in het stof van de geschiedenis ook de meest enigmatische figuur is. Zijn verhaal is er één van extreme romantiek, de glamour en de aristocratische afkomst, maar ook de val van de sokkel en de verbanning naar de anonimiteit. Een portret van deze man schetsen is niet eenvoudig, gezien het een persoon is geweest in constante culturele en intellectuele evolutie, en hij ook sterk onderhevig was aan de gebeurtenissen van een broeierige periode die hem heeft meegesleurd in een draaikolk van evenementen die te sterk waren om zich ertegen te kunnen verzetten, ook een koning heeft limieten. Hij zou tegen wil en dank de geschiedenis ingaan als de koning die bijna verantwoordelijk was voor het einde van zijn monarchie en het land van de eeuwige tegenstrijdigheden.
Biografie
De jonge Leopold III
Leopold Philippe Charles Albert Meinrad Hubertus Marie Miguel, Prins van België, Prince van Saksen-Coburg-Gotha werd geboren in Brussels op november 3, 1901 als oudste zoon van Prins Albert van België en Prinses Elisabeth van Bavaria. Tien jaar later zaten zijn ouders op de troon en werd hij kroonprins, de hertog van Brabant. Opgroeien in de schaduw van zijn ouders moet geen gemakkelijke opgave zijn geweest. Koningin Elisabeth was een wereldberoemde vorstin die blijkt gaf van een onmetelijke intelligentie, ze was de voornaamste mecenas van kunstenaars (De Koningin Elisabeth wedstrijd voor klassieke muziek) en wetenschappers in Europa en kon onder andere Albert Einstein tot haar vrienden rekenen. Zijn vader Albert zou later uitgroeien tot een levende legende als de ridder-Koning in de eerste wereldoorlog.
Koning Albert I en Koningin Elisabeth van België
Het uitbreken van de eerste wereldoorlog zou de jonge prins tekenen in een klein verscheurd land. De regerende koning Albert I nam het commando waar van het leger en nam actief deel aan de verdediging van het land, zijn echtgenote Elisabeth nam dienst als verpleegster in de veldhospitalen slechts enkele kilometers verwijderd van het front. Beiden zag men regelmatig aan het front. Men kan zonder romantisering zeggen dat dit vorstenpaar de enige Belgische monarchen waren die zo dicht bij en met hun bevolking hebben gestreden en geleefd. De adoratie van het volk, vooral van de Vlamingen werd bijna idyllisch te noemen. Leopold III, nam dienst als gewone soldaat bij het 12de Linie regiment. Een deel van het leger die heldhaftig heeft gevochten in de loopgravenoorlog van 1914-1918. In 1915 werd hij echter als voorbereiding op de troon gestuurd naar het veilige Eaton College in Engeland. Hij zou daar blijven tot na de overwinning, toen zijn vader te paard Brussel binnen reed nadat de Duitse troepen werden verslagen, die hem ook de naam ridder-koning zou opleveren. Na het einde van de wereldbrand volgde de jonge prins school in een college in Santa Barbara in Californië. Na het succesvol beëindigen van zijn studies kwam hij enkele jaren later terug naar België en leerde de oogverblindende prinses Astrid van Zweden kennen, de nicht van Koning Gustav de vijfde. Ze huwden in 1926 in Stockholm en Brussel. Het koppel was de society figuren van het moment. Astrid slaagde erin om alle harten van de Belgen gemakkelijk te winnen temeer velen in haar gelijkenissen zagen met de legendarische koningin Elisabeth.
Koning Leopold III en koningin Astrid
De dood slaat toe in het paleis van Laken
Rouwprent Koningin Astrid
Het huwelijk van Leopold en Astrid was een geslaagde unie. Een jaar na het huwelijk werd prinses Josephine-Charlotte geboren, de latere Aartshertogin van Luxemburg, daarna de wettige troonopvolger koning Boudewijn (1930) en prins Albert (1934). De populaire koning Albert I, de ridder-koning, was omgekomen tijdens het beoefenen van zijn hobby: bergbeklimmen in de Belgische Ardennen. Tot op heden is de dood van deze vorst gehuld in een mysterie, volgens sommige bronnen werd hij vermoord. Zijn tragische dood zorgde ervoor dat de jonge prins hierdoor de vierde koning der Belgen werd. Leopold III wist toen nog niet dat de vloek van de Saksen-Coburgs ook voor hem op de loer lag. De volgende zomer zou hij zelf aan het stuur van zijn wagen een auto ongeluk veroorzaken in Zwitserland, zijn echtgenote koningin Astrid liet hierbij het leven. Hij werd toen een eenzame weduwnaar die niet alleen voor drie kinderen diende te zorgen maar die de onweerswolken van een nakende tweede wereldoorlog zag hangen en een verbrokkeld land wanhopig probeerde samen te houden. Hij probeerde desondanks een goede vorst te zijn, ondanks het toen al duidelijk werd dat de cohabitatie tussen Vlamingen en Walen gedoemd was om te mislukken. Het was hem duidelijk dat de culturele verschillen tussen het noorden en het zuiden van het land onoverkomelijk waren, hij slaagde er desondanks in een goed bestuur te voeren, tegen de vele sabotage acties in van de toenmalige politieke elite.
Wereldoorlog II en Hitler
De koning met de Belgische troepen
Net zoals zijn vader voor hem zou het een wereldoorlog zijn die zijn grootste uitdaging werd. De tijden waren veranderd, het ridderlijk romantisme was nu ver weg tegenover de gruwel van moderne oorlogsvoering. Het is net deze periode die hem heeft verdoemd. Hij was woedend over de besluiteloosheid van Engeland en Frankrijk, beide grootmachten negeerden de opkomst van het nazisme. Hij besloot dan maar alles te zetten op de zogenaamde neutraliteit, zijn grootste zorg was een drama zoals dat van 1914 te voorkomen. Enige tijd later was hij verplicht om ook het bevel te nemen van zijn leger in oorlogstijd, net zoals zijn vader had gedaan. Tegen de superioriteit van de nazitroepen was het kleine land echter niet voorbereid. Het kleine land bood verbazend genoeg veel weerstand. Luxemburg viel na één dag, Nederland capituleerde na vier dagen, België bleef 18 dagen strijden. De koning gaf uiteindelijk het bevel tot overgave om zinloos bloedvergieten te voorkomen. De laffe Belgische regering koos het hazenpad richting Engeland, de koning besloot in het land te blijven om zijn bevolking te steunen. Na de oorlog werd deze daad voorgesteld als collaboratie met de vijand. Het is correct dat hij een ontmoeting had met Hitler in november 1940 in het Adelaarsnest, Berchtesgaden de officiële privé residentie van Hitler. De motivatie was vooral de bevolking te sparen die al zo had geleden tijdens de eerste wereldoorlog. Ergens was er een kleine hoop dat de Führer hem zou toelaten om het land administratief te laten besturen, als een soort van semionafhankelijk protectoraat. Hitler ging hier niet op in, de Koninklijke familie werd gevangen genomen als krijgsgevangenen door de S.S., maar werd verder niet mishandeld. Ze zouden de rest van de oorlog uitzitten in een kasteel diep in het Duitse Rijk. Het lot van België was voor de komende jaren dit van het Groot Duitse Rijk.
Anti-Leopold III pamflet
Tot menige verbazing genoot de gevangen koning een zekere graad van comfort, in die mate dat hij zelf een gezelschapsdame had met wie hij later zou trouwen in 1941. Lilian Baels een vrouw van simpele afkomst, haar vader was een visser in de havenstad Oostende werd zo de nieuwe vrouw van de Belgische koning.
Het publiek gemaakte huwelijk ging gepaard met zeer negatieve reacties bij de Belgen. Velen zagen in deze daad een verraad ten opzichte van de gestorven Koningin Astrid. Zijn nieuwe vrouw zou dan ook nooit de titel krijgen van koningin, ze kreeg wel de titel van prinses. Eigenlijk werd ze een tragische figuur, hunkerend naar erkenning die ze door het volk nooit zou krijgen. Het was een ambitieuze vrouw die zich wou profileren in een milieu waar ze totaal geen kaas van had gegeten. Met zijn nieuwe gezin had de koning nog eens drie kinderen. In 1944 schreef hij ironisch genoeg dan al zijn politiek testament. Hij vreesde dat het land definitief uiteen zouden vallen gezien onder het nazibewind de Vlaamse ontvoogding grote vooruitgang had gemaakt. Er was sprake van collaboratie omdat vele Vlamingen onder het juk wouden komen van de Franstalige overheersing. Men droomde van een Germaanse natie samen met Nederland.
Prinses Lilian
De Koningskwestie
Pro Leopold III propaganda in Vlaanderen
Op het einde van de wereldoorlog werd de Koninklijke familie nog steeds gevangen gehouden door de S.S. Over deze periode is er heel wat onduidelijkheid, volgens sommige bronnen zou Heinrich Himmler het bevel hebben gegeven om hen te executeren, andere bronnen spreken dan weer dat Hitler dit verhinderde. Feit is dat hun leven in gevaar was totdat ze uiteindelijk door het Amerikaanse leger werden bevrijd. De terugkerende Belgische regering stelde zich uiterst vijandig op tegenover Leopold III en beschuldigde hem van collaboratie met Hitler. De regering weigerde de toestemming te verlenen aan de koning om terug te komen naar Brussel. In een totaal onverwachte zet, trommelden ze zijn broer, Karel, Graaf van Vlaanderen op om regent te spelen in afwezigheid van de rechtmatige vorst. Leopold III en zijn familie verhuisde naar Zwitserland en bleef de evolutie afwachten. In België brak er een volksopstand los tussen voor- en tegenstanders van de Koning. In vele gevallen kwam het erop neer dat de confrontatie en de incapabiliteit tussen de Vlamingen en de Walen nog eens duidelijker werden. Socialisten probeerden een linkse republiek uit te roepen.
Leopold III (links) met zijn broer prins Karel, Graaf van Vlaanderen.
In 1946 werd de koning vrijgepleit door de rechtbank van hoogverraad. Er werd beslist om over te gaan tot een volksreferendum. Vlaanderen stemde massaal voor zijn terugkeer, het Zuiden stemde massaal tegen. Hoe dan ook 57% wou de koning terug op de troon. De Franstalige socialisten verwierpen echter het referendum en organiseerden zeer gewelddadige stakingen en protesten in 1950. De koning was enorm aangedaan door deze situatie. Op 1 augustus van dit jaar besloot hij als eerste Belgische koning troonsafstand te doen ten voordele van zijn zoon Boudewijn. Zijn zoon Boudewijn zou de jongste monarch ooit worden in Europa en Leopold III verdween uit het publieke leven.
Abdicatie koning Leopold III, rechts de nieuwe koning Boudewijn I
Het leven in de schaduw
In de coulissen zou het nog vele jaren zijn zoon blijven adviseren, maar hij kanaliseerde zijn frustratie in het oppikken van oude hobby’s en verloren dromen. Zo ontpopte hij zich tot een zeer begenadigde natuurcineast en fotograaf. Hij nam deel aan talrijke wetenschappelijke expedities onder andere in Afrika en Zuid-Amerika. Het was overduidelijk dat hij ook zijn stempel bleef drukken op de regering van zijn zoon Boudewijn I. Samen met zijn tweede echtgenote verbleef hij in het kasteel van Laken. In 1960 werden ze gedwongen te verhuizen naar het kasteel van Argenteuil na het huwelijk van koning Boudewijn met Fabiola. De relaties tussen het hof van Brussel en de hofhouding van Leopold III verslechterden zienderogen en waren op een zeker moment zelfs onbestaande.
De oude koning verscheen nog eenmaal in het openbaar samen met zijn zoon Boudewijn, tijdens de uitvaart van zijn moeder koningin Elisabeth.
Leopold III (midden) met de latere koningen Boudewijn I (links) en Albert II.
De drie kinderen uit zijn tweede huwelijk leken de erf vloek te hebben meegekregen van hun vader. De prinsessen Marie Christine en Marie Esmeralda vertoefden relatief anoniem in de society wereld, Prins Alexander werd een gerespecteerd wetenschapper.
De kinderen van Leopold III uit zijn tweede huwelijk
Leopold III kreeg vreemd genoeg uiteindelijk toch erkenning uit een onverwachte hoek, als wetenschapper. Zijn expedities waren niet zonder gevaar en leverden een schat van informatie op in de wetenschappen van biologie en antropologie. Hij was ook een groene jongen avant la lettre en deed actief aan natuurbescherming.
Politieke erfenis
Het is bijna ironisch dat de enige bestaande Belg van het ogenblik, het staatshoofd, zelf slachtoffer werd van de gefabriceerde constructie genaamd België. Hij wist als geen ander dat het land een travestie was en dat Vlamingen en Walen geen enkele affiniteit hadden met elkaar. De monarchie is het enige bindmiddel die de twee landsdelen bij elkaar hield en dit is quasi nog zo. De doorbraak van het Vlaams Nationalisme was onomkeerbaar. Het verraad naar de kroon toe van de Franstalige socialisten was het symptoom van een ziekte die nu nog woekert in het politieke België.
Hij beantwoorde wel aan wat van hem werd verwacht, het land en de bevolking beschermen. Het feit dat hij niet besloot te vluchten toen de Duitsers al in Brussel waren zal altijd omstreden blijven. Het was wel een teken van karakter. Zijn stellingname dat de plaats van een koning bij zijn volk is en niet bij een vreemde mogendheid heeft hij blijven verdedigen in zijn autobiografie en tot zijn laatste snik. Hoezeer de geallieerden hem probeerden af te schilderen als een collaborateur en verrader, het is mijn mening dat de geschiedschrijving hier in de fout ging. Zijn beslissing was zeker geen teken van lafheid, wat niet kan gezegd worden van de politici die verkozen veilig te zitten in Engeland in plaats van het lot te delen van de gewone burgers die hen hadden verkozen. De vraag zal altijd blijven of hij actieve collaboratie in gedachten had.
Zijn scherpzinnigheid over de problematiek van de Vlamingen versus de Walen sierde hem. Hij realiseerde zich dit duidelijk, maar hield vast als zijn taak als staatshoofd, het land samenhouden. Het was bekend dat Hitler niet antipathiek stond tegenover de aristocratie, vele edellieden waren lid van de N.S.D.A.P. Het is aannemelijk te zeggen dat Hitler ook verbaasd was dat de koning niet was gevlucht. Hij had gemakkelijk de gehele Koninklijke familie kunnen doden met één of ander schertsproces, hij besloot dit echter niet te doen. Dit is geen toeval hoewel er nu echter over de motivatie slechts kan worden gespeculeerd.
De jonge Boudewijn slaagde erin door een verfrissende timiditeit en onschuld het gebroken kunstmatig land tijdelijk terug te herenigen. Dramatisch genoeg zou hij één van de meest geliefde koningen worden die het land heeft gekend. Leopold III stond in de coulissen in de schaduw, met gebroken ambities, dromen en verwachtingen. Het opzij schuiven van deze man is misschien een ernstige vergissing geweest.
Vreemd genoeg kreeg hij na zijn dood een Belgisch Staatsuitvaart en werd hij bijgezet in de Koninklijke Crypte van Laken. Even leek het erop dat het land postuum excuses gaf aan de in ongenade gevallen vorst.
Bedenking
Het blijft me verbazen dat het leven van deze vorst nooit object is geweest van een film. De levensweg van deze koning had alle juiste ingrediënten om een fabelachtig verhaal te vertellen. Koninklijke afkomst heeft hem niet kunnen behoeden voor de talrijke drama’s die hij heeft gehad in zijn leven. Als koningskind stond hij op de hoogst mogelijke sociale ladder. De geallieerden noemden hem de “zwarte koning” als verwijzing naar zijn zogenaamde collaboratie, de waarheid is dat de kleur zwart altijd deel heeft uitgemaakt van zijn leven. Als kind van een legendarisch koppel had hij al altijd het nadeel zichzelf te moeten bewijzen ten opzichte van twee levende legendes. Hij maakte de eerste wereldoorlog mee, en zou later een belangrijke rol spelen in de tweede wereldbrand. Zijn geliefde Astrid, heeft hij indirect zelf gedood. Volgens de rapporten reed hij veel te snel en veroorzaakte hij zelf het fatale auto ongeluk. Zijn vader werd dood teruggevonden onder verdachte omstandigheden. Zijn krijgsgevangenschap verliep dan wel in comfortabele omstandigheden, maar bleek enorm traumatisch voor de jonge vorst en zijn kinderen. De latere koningen Boudewijn I en Albert II lieten later verstaan dat hij moreel werd gebroken door zijn gevangenschap. De schande van het volksreferendum en de aantijgingen van collaboratie deden de rest. Leopold III was op het einde een verguisde en gebroken man. Tragisch is ook dat hij een deel van zijn dramatiek zelf heeft uitgelokt, vooral zijn tweede huwelijk werd hem zeer kwalijk genomen. Door deze daad verloor hij een groot deel van de volkse sympathie. Maar het hart laat zich niet dwingen, ook niet voor een koning.
Leopold III wordt nu nog doodgezwegen of afgeschilderd als een pathetische eenzaat die teveel sympathie had voor Hitler. De waarheid is waarschijnlijk ernstig verwrongen, misschien was hij een politieke speler die gewoon de verkeerde kaarten kreeg uitgedeeld of een berekende gok deed die dramatisch uitkwam. Vandaag stelt men zich de vraag of men geen bijzondere man heeft uitgeschakeld die misschien wel de meest capabele en intelligente monarch was van zijn tijd.
Officiële voorstelling van Boudewijn, nieuwe Koning der Belgen
Patriotisme en nationalisme uit zich op vele manieren. Het capituleren is een resultante geweest van de analyse dat de Belgische soldaten en de bevolking geen schijn van kans hadden tegen de perfecte oorlogsmachine van het Derde Rijk. Zijn bemiddeling met Hitler in verband met de krijgsgevangenen en de bevolking heeft ongetwijfeld tal van levens gered. De zwarte koning heeft misschien gewoon zijn hart laten spreken.
Het siert hem wel dat hij als koning zonder rijk de rest van zijn leven heeft kunnen invullen, weliswaar in de schaduwen maar desondanks op een productieve manier. Zijn ten deel gevallen portie dramatiek is gigantisch geweest, men kan slechts vermoeden welke impact van al deze gebeurtenissen hebben gehad op zijn ziel en op zijn gevoel.
Leopold III is voor mij, als republikein, niet zonder verdienste geweest en heeft zich onderscheiden door zijn beslissingen die een klein land in een verscheurd Europa hebben gestuurd naar de toekomst. Hij is vooral het schoolvoorbeeld hoe omstandigheden een mens kunnen vernietigen ondanks goede bedoelingen. We zijn allen het product van onze eigen tijd. Een vorst die op gevaar voor zijn eigen leeftijd verkoos te blijven bij zijn volk, is wat mij betreft geen voetnoot in de geschiedenis.
© Thalmaray
Andere artikelen over de Belgische monarchie:
Koning Leopold II, de imperialistische vorst met een donker hart
