De feniks: de legende van de vuurvogel
De feniks : eeuwenoude legende van de vuurvogel
In legendes en mythen zijn de hoofdrollen meestal weggelegd voor mensen en Goden. Naast de vaste bewoners van fantasie is er één vogel die steeds de captatie heeft gehouden van de mensheid in verhalen die spectaculair waren en misschien een verborgen betekenis hebben. De meeste protagonisten van legendes zijn schromelijk overdreven met super humane krachten of eigenschappen die wetenschappelijk onwaarschijnlijk zijn. De hardnekkigheid van die verhalen doorstaan nochtans de tand des tijds, en wat nog belangrijker is ze zijn terug te vinden in verschillende culturen op verschillende continenten. De feniks is zo’n mythologisch creatuur die de verbeelding van de mensen sinds eeuwen in een magische ban blijft houden.
Beschrijving
Volgens de overleving en de geschriften is de feniks een bijzondere vogel die verschillende honderden jaren oud wordt, volgens bronnen 500 jaar volgens andere een eeuw en een half oud. De verhalen leren ons dat de prachtige vogels een nest bouwen van kaneel twijgen, op een bepaald tijdstip steken ze zelf het nest in brand door zelfverbranding en gaan op in de vlammen. Uit de as ontstaat een nieuwe vogel, dit nieuw gevederde wonder begint aan een zelfde levenscyclus als zijn voorganger.
Deze mythe is niet alleen een fantasie verhaal maar legt uitdrukkelijk de nadruk op leven na de dood, en zelfs onsterfelijkheid. Een benadrukking die door de eeuwen heen versterkt is geweest door de talloze verwijzingen in de literatuur, kunst en cultuur. Volgens bepaalde bronnen heeft de vogel ook regenererende eigenschappen, wat zo goed als gelijk staat met onsterfelijkheid. mede daarom is het tevens het ultieme symbool van vuur en heiligheid.
Doorheen de eeuwen is de beschrijving van deze vliegende legende onderhevig geweest aan verschillen, bij de ene beschaving sprak men van gouden en rode veren, in de Oud Griekse en Romeinse Kunst lijkt hij meer op een adelaar of zelfs een pauw. De Egyptenaren associeerden dan weer een reiger met de feniks.
De Globale interpretatie(s)
In het Egypte van de Farao’s had de feniks zijn eigen symbolische betekenis, in een beschaving die een obsessie had voor het leven na de dood is het bijna vanzelfsprekend dat deze creatuur een goddelijke status kreeg. De cultuur rond deze legende spreidde zich snel uit over het Arabische schiereiland en de Middellandse Zee. De benaming voor wat doorging als een feniks was de Bennu. Archeologen hebben inderdaad resten gevonden van een gigantische vogel die 5.000 jaren geleden rondvloog in de hemels tussen de piramiden en de tempels. Volgens de legenden droegen deze vogels de zegen van Osiris en hadden dan ook de kroon van deze Goddelijkheid. Deze vogel was dan ook zelf heilig, men meent te weten dat het woord in zichzelf de betekenis droeg van “opstijgen” of “schijnen” niet onbelangrijk in een cultuur die de zon aanzag als de grootste God. In vele hiërogliefen wordt de vogel gezien als symbool van het opkomen van de dag, het nieuwe begin dus. De feniks werd gezien als beschermer bij de overstromingen van de Nijl en als symbool van creatie. In latere studies werd het duidelijk dat de feniks beschouwd werd als de wederopstanding van Osiris. De Romeinen waren onder de indruk van deze legende en integreerden het in hun eigen wereld van sagen en legenden, de feniks werd het symbool van de verrijzenis en leven na de dood. Men geloofde ook dat de feniks het symbool was van het eeuwige rijk, weldra verschenen ook op Romeinse muntstukken de beeltenis van de vuurvogel.
De Arabische Versie
Volgens de Arabieren was de vogel een gigantische arend met gouden veren en een mysterieuze kreet die door merg en been ging. De vogel zou verschijnen elke dag net voor zonsopgang, en het lied van de kreet was zo hypnotisch dat de zonnegod Apollo bleef luisteren. Er zijn beweringen dat één vogel 12.994 jaar oud werd, op het einde van de levenscyclus bouwde de feniks een nest met twijgen en takken van kruiden, liet het ontbranden en werd verteerd door de vlammenzee. Na drie dagen werd de vogel herboren. De vogel verzamelde de as van zijn voorganger en vormde een ei die hij dan overvloog naar Heliopolis, de zonnestad, en het deponeerde op het altaar van de zonnetempel. Ook in de Arabische oude beschaving is het symbool van de Dood en de Geboorte een Arend of een reiger. Het werd ook de zonnevogel genoemd. De eerste vermeldingen zijn uit de 8ste eeuw voor Christus.
De Chinese Versie
In de Chinese mythologie is de feniks of Feng Huang het symbool van de deugdzaamheid en de elegantie, de kracht en het geluk. Het is tevens ook de eenheid van Ying en Yang. Het wordt beschreven als een minzaam creatuur die niks kwaad deed en zich enkel voedde met dauwdruppels. Later werd de feniks ook het symbool van de Keizerin naast de Draak die de Keizer voorstelde. De Chinese beschrijving is een soort van collage van verschillende vogel soorten en wijkt af van de Arabische en Egyptische versie. Er zijn afbeeldingen gevonden van de Feng Huang over een periode van 7 eeuwen. Volgens de Chinezen waren de veren in vijfvoudige kleuren. Opmerkelijk is ook dat de feniks gebruikt werd als versieringen op graftombes.
De Nippon vuurvogel
De Ho-OO is de Japanse versie, waarbij er duidelijk een onderscheid werd gemaakt tussen een mannelijke of vrouwelijke variant. Qua beschrijving leunt deze dicht aan bij de Chinese neef. Volgens de legende verscheen de vogel enkel bij de geboorte van een charismatische leider of een belangrijk persoon. De vogel werd al gauw geadopteerd door het Japanse Koningshuis, en stond voor de zon, loyaliteit, gehoorzaamheid, eerlijkheid. De afbeelding ervan was te vinden op talloze gebruiksvoorwerpen.
De beschrijving van de vuurvogel met de bijhorende legende is teruggevonden in talrijke andere Culturen zoals de Armeense, De Perzische, De Joodse, de Indische en zelfs bij de indianenstammen van Noord Amerika.
De Europese variant
Velen menen dat de ontelbare legendes en mythes over vuurspuwende draken de Europese variant was van de feniks. De analogie in de symboliek en de verhalen is bijzonder treffend. Uit de Europese culturen is het best mogelijk dat de vogel werd opgewaardeerd door een monsterachtige draak, wat vooral ook meer passend was in verschillende religieuze contexten.
De feniks in de hedendaagse cultuur
De feniks heeft doorheen de eeuwen zijn associatie met onsterfelijkheid en overwinning behouden. Het is een dankbaar onderwerp in de moderne cultuur. Vooral in de Amerikaanse heraldiek is deze vogel prominent aanwezig naast de andere heerser van de hemelen de Amerikaanse adelaar, denk maar aan de stad Phoenix in Arizona.
In de media leeft de legende eveneens verder in talrijke films en literaire werken. Denk maar aan Harry Potter en de Orde van de feniks om maar één voorbeeld te geven. Ook in de ruimtevaart is het een naam die zeer courant terugkomt, en uiteraard ook in de sciencefiction cultus.
Bedenking
De fascinatie van de mens voor de legende van de feniks omdat deze de wens verhuld tot onsterfelijkheid. De moderne wetenschappelijke mens is bezig om alle geheimen van het universum één voor één te ontleden en bloot te leggen, het absolute hoogtepunt op wetenschappelijk, metafysisch, religieus vlak blijft echter het mysterie van de dood. Deze eeuwenoude obsessie met zijn eigen riten en maatschappelijke codes is zo oud als de mensheid zelf.
Het is wel verbazend dat in heel wat literatuur er sprake is van een nieuw leven dat ontstaat uit het vuur. Het concept van reïncarnatie is even fascinerend als het mooi zou zijn. Het is dan ook de laatste grens die moet overgestoken worden. Maar vooraleer is de feniks het symbool én de boodschap dat zelfs na het grootste onheil de mens terug opstaat en verder gaat met de vervulling van zijn lot, als individu, maar vooral als ras. Bij Angelsaksische sciencefiction fanaten wordt meer en meer geloofd in een soort van “ascension” de mens die muteert na de dood in puur intellect en energie, wat eigenlijk ook de meeste godsdiensten beweren, de feniks of de vuurvogel lijkt mij hiervan een markante voorbode of in het slechtste geval een mooi symbool.
© Thalmaray – 2011.
