De grim reaper, magere hein als de engel des doods
Het is verbazend na enig zoeken hoeveel terug te vinden is over de Grim Reaper, bij ons liefkozend Magere Hein genoemd. Is dit het zoveelste urbanisatie sprookjes en bijgeloof of is er meer aan de hand?. Bij ons is het stuk folklore, volks legende maar in de Angelsaksische literatuur zijn er verbazend veel verwijzingen naar deze entiteit. Spreken over een mens is nogal moeilijk gezien hij afgebeeld wordt als een skelet, in een lange zwarte mantel met een dodelijke zeis in de hand. Doorheen de geschiedenis heeft deze entiteit een enorme impact gehad op de menselijke psyché. Met Halloween voor de deur is het leuk om deze “voorstelling” van iets dichter bij te bekijken.
Optische Perceptie
De Engel des doods, is in literatuur en entertainment, letterlijk de boodschapper van de Dood. Een perceptie die ook in talloze religieuze bewegingen doorheen de eeuwen aanwezig is geweest. De voorstelling op zich is uniek, gezien het hier over een materialisatie gaat van een begrip die we nauwelijks kunnen vatten en die we vooral niet kunnen doorgronden. Traditioneel gaat het hier om een beeld van een diabolische verschijning in zwart die de verbeelding heeft gestolen van miljarden mensen wereldwijd. Het is de verpersoonlijking van de vragen die de mensheid sinds eeuwen bezighouden wat is de dood, en vooral, is er leven na de dood? Vreemd is wel dat deze figuur steeds is verbonden met de donkere kant, de dreigende zeis staat symbool voor het oogsten van zielen. In vele sagen is de Engel des Doods de begeleider naar het hiernamaals. Sinds het begin der tijden is er ook een associatie met paarden, ofwel wordt hij zichtbaar op een witte schimmel, ofwel is zijn vervoermiddel een koets. Ijzingwekkend is ook het grimas op het skelet die met een sadistisch genoegen je komt vertellen dat het verhaal ten einde is.
Geschiedenis en oorsprong
Vele godsdiensten geloven dat een speciale entiteit de mensen komt halen wanneer de laatste adem wordt uitgeblazen en dat deze verantwoordelijk is voor de ziel van de overledene. In bepaalde religies gaat het hier om mooie engelen of feeën, in anderen is de begeleider meer luguber. In de Griekse oudheid was Charon zo’n entiteit, de veerman die de zielen per veerboot bracht over de rivier die de wereld splitste tussen nu en het hiernamaals. Hades was ook een benaming voor een entiteit met dezelfde opdracht.
Folklore en Mythologie
In het hoge Noorden was de God Odin, de leider der zielen. Hij beschikte over een leger van helpers Valkyries genaamd die de gevallen zielen ging plukken op het slagveld der Vikingen, en deze begeleiden de krijgers naar hun laatste rustplaats. In de Germaanse folklore had Odin veel trefpunten met de Grim Reaper zoals een schrikwekkende schimmel aan zijn zijde en een indrukwekkende allesvernietigende speer. Volgens historici ligt hier de basis van de Grim reaper, gezien Odin ook door het leven ging onder de naam Grimnir.
In de Bretoense sagen was Ankou de verpersoonlijking van de dood, hij droeg een lang zwart gewaad en verplaatste zich per strijdwagen getrokken door twee paarden, deze wagen was een laadbak voor de verloren zielen. Er is nogal betwisting in de wetenschappelijke wereld over de bewering dat de Grim Reaper is gebaseerd op Ankou.
Ankou
In de oudheid bij de Salvicaanse volkeren (zij die geloven in de redding na de dood) werd de dood voorgesteld als een mooie vrouw in een parelwit kleed met de kracht om de mensen te doen inslapen voor de eeuwigheid. Later evolueerde dit beeld naar een wandelend skelet.
In de Baltische staten werd de dood afgebeeld door een oude lelijke vrouw met een lange neus en een vergiftigende tong, het typische heks beeld zeg maar. Eveneens later nam men aan dat de dood zich aanmeldde onder vorm van een skelet.
Yamraj
In de Hindi geschiedenis wordt de Heer van de Dood “Yamraj” genoemd, een figuur die zich verplaatst op een zwarte buffel die de dode bracht naar Yamlock een mythisch huis der doden.
In het oude Athene werd de dood gezien als een deel van het leven, en werd dus niet noodzakelijk als boosaardig geïnterpreteerd? De dood of Thanatos kreeg meestal de vorm van een knappe jonge man. Leven werd bij voorkeur afgebeeld in een vrouwelijke vorm, logisch gezien de vrouwen leven op de wereld zetten. De broer van Thanatos was Hypnos, de god van de slaap, een voorbereiding op de eeuwige rust?
Thanatos
Alhoewel er verschillende varianten en interpretaties bestaan van de Grim Reaper is het beeld van het skelet in een zwarte mantel met de zeis de overgebleven dominante voorstelling. Hij is een dankbaar onderwerp voor verhalen vertellers, schrijvers en iedereen die kan spelen met de verbeelding.
In sommige culturen wordt de Engel des doods omschreven als vrouwelijk zoals Marzana in de Slavische mythologie, In Scandinavië kreeg het vrouwelijke onheil namen zoals ‘Hel’ en ‘Pesta’. In Litouwen spreekt men dan weer van de vrouwelijke gedaante ‘Giltinė’
Marzanna
Giltinė
Het Midden Oosten
‘Mot’ was de God van de dood in het Midden Oosten, deze naam verbastaarde naar de naam ‘Maweth’ in het Judaïsme.
Mot
Aziatische engelen des doods
China: King Yan of Yanlu: de heerser van de onderwereld.
Japan: Izanami wraakgodin van de dood, gedoemd om 1000 levens per dag te nemen.
Korea: Jeoseung-saja de begeleider naar de onderwereld.
India: Yama Rājā de zielverzamelaar.
Boeddhisme: Mara analoog naar de Indische versie.
Latijns-Amerikaanse zielverzamelaars
Azteekse beschaving: Mictecacihuatl: heerseres over het dodenrijk, bewaker van de beenderen.
Mexico: Santa Muerte, bizarre godin van mix tussen katholicisme en occulte religies.
Brazilië: Omolu godin van ziekte en dood en vreemd genoeg ook van genezing.
Exu heer van de begraafplaatsen en kruispunten van het leven.
Deze opsomming is in geen geval beperkend, naast de ontelbare verdwenen beschavingen en kleine geloofsgemeenschappen zijn er ongetwijfeld nog heel veel referenties naar Doodsengelen elk men een eigen naam, mythologie, geslacht of religieuze verklaring.
Mogelijke moraal
De Grim Reaper blijkt in het leven te zijn geroepen als herinnering dat men de ziel van een overledene met respect en waardigheid dient te behandelen. Het leert ons ook dat de dood alom vertegenwoordigd is. Op ieder ogenblik kan een mensenleven worden beëindigd het is dan ook aangewezen om bepaalde zaken niet uit te stellen, bepaalde woorden uit te spreken.
Uit al de referenties kan men afleiden dat de ‘Engel des doods’ een creatie is van God, men zou er een symboliek van goddelijke straf kunnen in zien, wat dan weer de veronderstelling zou geven dat de bedoeling was dat de mens onsterfelijk zou geweest zijn. Men kan voorzichtig insinueren dat de ‘dood’ als een soort van on-goddelijking is van de mens. Zelfs in zeer secunlaire religies zoals Islam is er ook sprake van een goddelijke zielplukker: Azrail (Malak al-Maut). Net voor de dood wordt de stervende bezocht door twee engelen: Munkar and Nakir, die nagaan of de stervende een ‘goed’ leven heeft geleid, aan de hand van hun bevindingen zal het stervensproces variëren van afschuwelijk lijden tot vredevol heengaan. In vele opzichten kunnen we de Engel des doods zien als een celestijnse rechter die een hiernamaals insinueert, een constante in bijna alle religies.
Het Katholicisme dweept dan weer met een paradoxale bijna schizofrene versie met de goedaardige ‘Engel des doods’ zijnde de engel Michael als begeleider naar de hemel en de controversiële engel Samael met als vage beschrijving begeleider der zielen. Hier is een bijna tastbare verwijzing naar ‘goed en kwaad’, maar opmerkelijk ook een hint naar rechtspraak of oordeel.
Verschillende gezichten
In bepaalde literatuur heb ik kunnen terugvinden dat De Grim Reaper door het leven (dood) gaat onder verschillende namen zo is er sprake van de Engel des Doods, de Duivel des Doods, De zwarte Engel, en de Engel van licht en duisternis. In de bijbel kon ik enkel Abbadon terugvinden de vernietiger, een engel met een geheimzinnige identiteit zoals de Engel van het abyss.
In bepaalde werken is de zwarte engel zelfs in staat om zelf de dood te veroorzaken van het subject. Ook merkwaardig dat alhoewel de dood hoofdzakelijk een mannelijke perceptie krijgt, er in bepaalde culturen ook sprake is van een vrouw, zoals bijvoorbeeld in de Indische Goden cultus van Kali, de Godin van de dood.
Memitim
De Memitim zijn bijbelse engelen die mediteren over het leven van degene die in doodsstrijd is. De oorsprong komt voor uit het Hebreeuws Memitim, en spreekt van engelen die vernietiging brengen over degenen die in de steek werden gelaten door hun beschermengelen. In het boek van Job, worden ze specifiek omschreven als doders.
Satan?
Volgens de legende had de Engel des Doods onmiddellijk na zijn creatie ruzie met God. In het hoofdstuk creatie was het Eva die hem een bestaanszin gaf toen ze van de verboden vrucht plukte. Verschillende bronnen komen tot de conclusie dat de gevallen Engel nu de rechterhand is van Satan.
In de Islam staat de dood voor een feestelijke gebeurtenis in tegenstelling tot ons verdriet. In rouw zijn wordt zelfs aanzien als niet verantwoord ten opzichte van degenen die achterblijven. Ook hier is er sprake van een Engel des Doods, hij krijgt de naam Azra’il of Azraël.
Grim Reaper in de moderne cultuur
Zoals reeds vermeld is hij een dankbaar subject voor de fantasie van kunstenaars. De eerste vermeldingen zijn terug te vinden in de vroeger vijftiende eeuw in toneelstukken. Ook in de Halloween periode gaan de carnavals kostuums van deze lieverd vlot over de toonbank. Wie kan er nu meer boeien dan een (fictieve) figuur die het antwoord kent op het grootste mysterie ter wereld?. Magere Hein is dus een deel van onze legendes en verhalen, alhoewel obscuur, straalt deze conceptie een fascinatie uit die maar weinigen kunnen weerstaan. De emoties die hierbij worden losgemaakt gaan van hilariteit, naar angst, over terreur naar filosofische bedenkingen. Vreemde figuur al bij al.
Bedenking
Alhoewel de Grim Reaper duidelijk een reflectie is voor onze menselijke angst voor de dood, is het niettemin verbazend dat deze “figuur” deel uitmaakt van de wereldcultuur. Religieuze verklaringen in overvloed, maar religie heeft nu eenmaal de neiging om alles aan te wenden tot een passende en vooral gunstige uitleg, dus de relevantie hierin is enkel het feit dat het de beeldende vorm geeft van universele angsten over leven en dood, over goed en kwaad. Alhoewel het grotendeels gaat over een zeer negatieve perceptie, is het misschien de moeite om stil te staan bij het idee, in plaats van de visualisatie ervan elke aannemelijk niet alleen fout zal zijn maar misschien ook misplaatst.
Laat ons hypothetisch aannemen dat er inderdaad een vorm is van leven na de dood of sterker nog zelfs reïncarnatie, dan is het aannemelijk en ook logisch dat bij de transitie een gids aanwezig is die de overledene die net dé traumatische ervaring heeft beleeft begeleid en het mysterie uit de doeken doet, zodat de volgende stap aanvaardbaar wordt. Is er een goddelijke factor is de meest voorkomende vraag, als men al bereid is deze hypothese te aanvaarden. De waarheid is misschien veel mooier dan men zou durven of kunnen vermoeden, indien er echt een transitie is van het éne bewustzijn, het mens zijn, naar een hogere vorm, dan is dit de definitie an sich van goddelijkheid.
Er bestaan zelfs theorieën dat sommige reïncarnaties volledig verkeerd lopen en dat deze ongelukken de psychopaten worden die we door de eeuwen tegenkomen.
Wat mij ook opvalt is dat na onderzoek ik zeer weinig of niks kan terugvinden over de Engel des Doods in de voornaamste religieuze werken zoals de Bijbel en de Koran, enkel in de Grimoire, de bijbel van de voodoo godsdienst, zijn er overduidelijke referenties.
Wanneer men stilstaat bij deze mogelijkheid, stel u dan open voor de vraag, indien er echt een hogere wereld van bewustzijn is, is het niet aannemelijk dat men begeleiding krijgt op het tweede menselijk avontuur?. Uiteraard enkel voor gelovers. In verschillende think tanks wordt deze mogelijkheid echter niet afgedaan als een onmogelijkheid.
Wat kunnen we leren over deze tienduizende historische referenties over alle continenten en eeuwen heen.
Er is slechts één zekerheid voor ons allen zal deze fantastische reis ooit eindigen. De ware overwinning op de dood is deze uitdaging te aanvaarden. In onze beperkte tijd kunnen we een indruk nalaten voor onze bloed lijnen die op hun beurt de eeuwige antwoorden zullen zoeken, hopelijk in vrede en geluk.