Het Victoriaanse tijdperk: ouderwets met een vreemd kantje
Het Victoriaans tijdperk – Romantische zielen en nostalgische schrijvers grijpen dikwijls terug naar de Victoriaanse tijd (1837-1905). Een premoderne tijd waarin er zekerheden waren in het leven maar blijkbaar ook veel eigenaardigheden. Ondanks de charme van de zwart-wit wereld zonder moderne stress en de kopzorgen van vandaag, blijkt desondanks dat ook die periode niet vreemd was van extremen en kenmerken die bizar waren.
Er waren tradities, gebruiken, wetten die hedendaags gewoon lachwekkend of ongelofelijk overkomen, er waren bepaalde figuren die enkel maar in die tijd konden floreren. Wat volgt zijn enkele frappante voorbeelden die typerend zijn voor deze era. Is belangrijk te weten dat zowat de volledige wereld toen zich afspiegelde op het Verenigd Koninkrijk, het was immers het hoogtepunt van “The Great British Empire”.
Huizen voor armen
Inderdaad armoede blijkt jammer genoeg te hebben gestaan in alle tijden tot zelfs nog de onze. In de Victoriaanse tijd was er ook al een soort van armoedebestrijding en overheidshulp. De overheid stelde vuile huisjes ter beschikking voor de armen. De verhoopte doelstelling ging echter voorbij en het waren meer magneten voor alle marginalen van de maatschappij. Arm zijn in deze tijd werd aanzien als een gebrek aan eer en moraal. Er werd wel verwacht dat de bewoners een minimum aan werk verrichten en dikwijls huisde meer dan één familie in een huisje. Er werd algemeen aangenomen dat men niet lager kon vallen dan te moeten leven in een armoede huis.
Victoriaanse Keuken
De Engelsen stonden bekend dat ze een hekel hadden aan voedsel verspilling dus werd elk eetbaar dierlijk stuk geconsumeerd. Bij vele mensen wat de gedachte aan het eten van ingewanden bijvoorbeeld een ware verschrikking. Wat onze hamburger is vandaag bij de lokale fastfood keten, zo was schildpad soep de delicatesse van de tijd. Vandaag staat schildpad zelden op het menu met uitzondering van enkele Zuidelijke Amerikaanse Staten waar het nu nog een lekkernij is.
Pioniers van de chirurgie
In een tijd waar operaties routineus zijn geworden kijkt men met verbazing naar de eerste jaren van de chirurgie. Het was een tijd dat één vierde van alle geopereerde het leven lieten op de operatietafel. Het was niet alleen een mirakel om een competente chirurg te vinden, het was een bijna evenzeer zware opgave om een hygiënische operatiekamer te vinden. Vergeet pijnstillers, anesthesie of elektronische werktuigen. Een operatie duurde ellenlang en leunde dicht aan bij onvervalste horror toestanden
Het was de gouden tijd van de experimenten, lobotomie, eerste behandelingen van psychiatrische patiënten en zelfs castratie waren “normale” ingrediënten in deze tijd.
Gothiek
Het was deze periode die ons een totaal nieuwe kunststroming en literair genre liet ontdekken namelijk deze die nu nog wordt bestempeld als Gotisch. Zeer belangrijke literaire werken zagen in deze tijd het levenslicht zoals Dracula, Dr. Jekyll en Mr. Hyde, Edgar Allen Poe. De aanwakkering van bepaalde menselijke angsten werd verheven tot een kunstvorm. Men kan gerust stellen dat hieruit het moderne Horrorverhaal is geboren.
Circus acts
Wat tevens typerend is voor deze tijd en aansluitend bij de Gotische opkomst zijn de talrijke exhibities van rariteiten. Meestal werd er uitgepakt met aangeboren anatomische misvormingen. Hier ook lag sterk de nadruk op angst, sensatie en emotie. Deze road shows kenden een enorm succes. Het levensverhaal van Joseph Carey Merrick beter bekend als de ‘Olifanten man” is de geschiedenis ingegaan. Deze vorm van entertainment was één van de meest lugubere bezigheden van die tijd.
Thuis schouwburg
In een tijd waar er geen televisie noch internet was, bleek de oplossing simpel: zichzelf entertainen. In de hogere en middenklasse was het gebruikelijk om verkleedpartijen te organiseren en zelf toneelstukjes of pantomime uit te beelden. Wanneer men dergelijke situatie nu zou inbeelden in de huidige familiale context zou dit hilarisch zijn doch toen was dit een vorm van opperst vermaak.
De Engelse Mist
In deze periode werd er voor het eerst melding gemaakt van de legendarische Engelse mist. Naar verluid zo dik dat men geen halve meter voor zich uit zag. In feite was deze mist gedeeltelijk ontstaan door de zware industrialisering voornamelijk door de verbranding van kool en de nevel die steeds hing over de Thames rivier. Er vielen geregeld slachtoffers en deze mist werd op een geromantiseerde wijze uitgebuit in de literatuur. In latere speelfilms werd deze gretig gebruikt om bepaalde sfeerbeelden te creëren.
Jack the Ripper
Het was niet enkel in de literatuur dat de mistige avonden van Londen een spookachtige gedaante kregen. De meest beroemde psychopathische moordenaar ooit doolde rond in de mistige vuile straten in de late Victoriaanse periode. Jack the Ripper zoals de ijverige pers lui hem benoemden slachtte vijf prostituees af op de kille straatstenen op de meest beestachtige wijze men zich kan inbeelden. De incompetentie van de politie werd extra dik in de verf gezet door de kranten en gezien tot op heden de identiteit van de slachter van Londen onbekend is, groeide zijn legende buiten proporties. Deze Victoriaanse psychopaat zou de geschiedenis inwandelen als een klassiek tijdsbeeld.
Memento Mori
Naar mijn inzien de nog meest bizarre traditie van die tijd was Memento Mori, Latijn voor “Vergeet niet je zult sterven!”. Men moet weten dat de fotografie die eveneens in zijn kinderschoenen stond verschrikkelijk duur was, met deze kennis is deze traditie nog luguberder dan alle anderen. Het was gebruikelijk nadat een persoon was overleden om hem of haar te omringen met familieleden in een gefabriceerde pose om zo nog een foto te kunnen nemen samen. Men kan hier zelfs spreken van Photoshop avant la lettre want er werd make-up gebruikt om de overledene er “meer levendig” te doen uitzien, soms werd er achteraf op de foto met de hand ogen op geschilderd. Deze post mortum fotografie was big business en er zijn tienduizenden foto’s bewaard gebleven, hoe luguber ook.
Koningin Victoria
Uiteraard kon deze kranige dame die haar naam heeft gegeven aan het tijdperk niet ontbreken. Hoewel ze een indrukwekkend personage was, kon ze ook behoorlijk bizar uit de hoek komen. Toen haar man Albert overleed in 1861 droeg ze zwarte rouwklederen tot aan haar eigen dood. Ze staat tevens bekend als de kluizenaar Koningin want ze vermeed alle publieke manifestaties en zette zelden voet inde hoofdstad. Haar strakke donkere regeerperiode had een enorme invloed op de maatschappij in negatieve zin. Op haar eigen begrafenis was er door de bevolking geen zwarte kledij te bespeuren enkele witte en purperen kledingstukken alsof het volk verlost was van de zwarte Koningin.
Fysisch geweld en Drugs
In alle scholen werd een Spartaans militair regime gehanteerd. Lijfstraffen waren schering en inslag en in bepaalde gevallen zeer extreem zelfs met de dood tot gevolg.
Het was een man toegestaan om zijn vrouw te slaan met een stok, maar de stok mocht niet breder zijn dan een duim. De status van de vrouw was dan ook niet altijd rooskleurig.
Opium was legaal en Opium huizen werden druk bezocht. Laudunum bijvoorbeeld was een opium drankje opgelost in wijn en werd voorgeschreven als een pijnstiller.
Feiten en weetjes
- Kinderen zagen hun ouders zelden. Er werden heuse afspraken geregeld om de kroost te zien die meestal opgevoed werden door gouvernantes.
- vrouwen vervaardigen met hun eigen haar kunstwerken, haar werd ingelijst en tentoongesteld in het salon.
- Het was gebruikelijk voor de mannen om Makassar olie te gebruiken om hun haar correct in plaats te houden.
- Het was onzedelijk om de blote enkel van een dame te zien.
- Een egel was een veelvoorkomend huisdier, men hield ze voornamelijk om insecten te bestrijden.
- Men was in de overtuiging dat eten beter verteerde in een donkere omgeving dus niet zelden werd er gegeten in de kelder.
- Een veel voorkomende misdaad was kidnapping. Een kind werd ontvoerd ontdaan van de dure kledij en in hun ondergoed terug naar huis gestuurd.
- Een man kon slechts de voornaam van een vrouw vernoemen indien ze officieel verloofd waren.
- De voornaamste doodsoorzaak van die tijd was tuberculose. Bij vrouwen was het de grootste doodsoorzaak. Andere veel voorkomen ziektes waren cholera en pokken.
- Rugby werd in deze periode uitgevonden.
- De drank gewoonten waren bizar te noemen: Porto was de meest mannelijke drank, en er was Sherry voor de vrouwen.
Bedenking
Hoewel deze periode ongetwijfeld een tijd was van de grote wonderen en dat het voor het eerst duidelijk werd dat de wetenschap de wereld nu in een versneld tempo zou gaan veranderen is het ongetwijfeld een episode geweest in de menselijke geschiedenis die voor de overgrote deel van de bevolking een gevecht is geweest om te overleven. Naast de ontegensprekelijke romantische aantrekking stond dan weer een maatschappij die gevangen was in een keurslijf van moraliteit en onwetendheid.
Het is belangrijk te gedenken dat ook in deze vreemde tijd er bepaalde mensen zich hebben gemanifesteerd met een duidelijk streven voor beterschap in het menselijk bestaan. De monarch van het Britse Rijk mag dan wel haar naam hebben gegeven aan die periode, lijkt me eerder dat ze een obstakel was voor de zelfontplooiing van het menselijk denken en de natuurlijke drang om zichzelf te verheven naar een beter leven.
De wereld van Sherlock Holmes, Dracula, Jack the Ripper is fascinerend in boekvorm doch de realiteit was helemaal niet zo mysterieus als de mist banken over de Thames of helemaal niet zo romantisch voor de gewone man in de straat.
© Thalmaray – 2011.
