Pater Damiaan: de held van Molokai, de leprapriester van Hawaii

Pater Damiaan: de held van Molokai.

Sommige figuren laten een zo grote voetafdruk na in een land of regio dat hun naam voor eeuwig is verweven met de geschiedenis van een plaats. Net zoals Raffles onbreekbaar verankerd is met Singapore, zo is de naam Damiaan De Veuster een identiteit die met ontzag en respect wordt uitgesproken over de prachtige Hawaiiaanse eilanden. De lepra priester is nog steeds vereerd en aanbeden door miljoenen mensen. De geschiedkundige benadrukking van zijn religieuze functie eerst als pater en dan later als heilige is misschien wel een zekere discriminatie van zijn eigen identiteit die van de nuchtere koppige Vlaamse plattelandsjongen. Het leven van Jozef De Veuster was geen eenvoudig verhaal, hem benoemen als een heilige is eenvoudig, maar dat is geen correcte weerspiegeling van deze man, naast de religieuze kant is er ook het menselijke drama en de moed die hem eigen was. Een beeld van een gecompliceerd man.

Biografie

Geboren in Tremelo in Vlaams Brabant als Jozef De Veuster was hij bijna voorbestemd om een katholieke roeping te volgen, twee van zijn zusters waren nonnen, een broer was pater, en de jonge Jozef groeide op in een gelovig Vlaams gezin. Al gauw studeerde hij eveneens voor priester en trad toe tot de congregatie van de Heilige Harten van Jezus en Maria in Leuven. Jozef koos de naam Damianus (Damiaan) en zou synoniem worden voor deze naam tot aan zijn dood en ver over de dood heen.

In 1860 werd hij een volwaardige broeder ondanks zijn aanvankelijke moeilijkheden met de studies. De elementaire kennis van de jonge De Veuster was rudimentair, doch hij slaagde erin om het Latijn zeer vlot onder de knie te krijgen en werd ondanks tegenvallende schoolresultaten toegelaten tot het priesterschap. Damiaan had maar een wens in zijn gebeden net zoals zijn broer missionaris worden en Vlaanderen verlaten om de wereld te bekeren. Ironisch genoeg werd hij drie jaar gekozen om zijn broer te vervangen als missionaris in Hawaii.

Hawaii

Maart 1864, de jonge enthousiaste Pater Damiaan zet voor het eerst voet op Hawaiiaanse bodem. Een maand later werd hij formeel erkend als priester in de kathedraal van Honolulu. Een jaar later krijgt hij een missiepost in North Kohala op het hoofdeiland van Hawaii.

De paradijselijke eilanden van Hawaii waren toen nog een onafhankelijk Koninkrijk. De regerende vorst Kamehameha V was niet opgewassen tegen de medische crisis die lelijk huishield in de eilandengroep. Vreemde bezoekers en matrozen hadden talrijke nieuwe ziektes gebracht naar de witte stranden. Duizenden inwoners stierven aan griep, syfilis en andere aandoeningen die voordien onbekend waren in de regio. Eén van de meest gevreesde ziektes was lepra, de misvattingen over deze ziekte waren veelvuldig, zo werd een diagnose van lepra automatisch gelijkgesteld met een doodsvonnis. De Hawaiiaanse regering keurden een maatregel goed die de indijking voorstelde van de lepra. Het betrof een verplichte quarantaine voor alle besmette personen die werden verbannen naar het eiland Molokai. Het gebied was niet alleen onherbergzaam maar uiterst moeilijk bereikbaar. Meer dan 8000 Hawaiianen werden geïnterneerd in dit open concentratiekamp.

Hoewel de maatregel met de beste bedoelingen werd genomen liep het al gauw in het honderd. De medische en algemene ondersteuning was armzalig. De arme mensen veranderden al gauw als paria’s van Hawaii, en Molokai werd de vergeetput van de lepra.

Molokai

De katholieke kerk was van oordeel dat deze mensen toch minstens recht hadden op geestelijke assistentie en besloten om een katholieke priester te sturen. De kerkverantwoordelijken waren er zich zo van bewust dat deze opdracht gelijk stond met zelfmoord. Na veel bedenkingen traden er vier vrijwilligers aan. De plaatselijke bisschop dacht aan een roterend systeem zodat de vier elk op beurt hun hulp zouden verlenen aan de melaatsen. In 1873 was Pater Damiaan de eerste priester die aankwam in de leprakolonie Kalaupapa. Hij kreeg meteen 816 lepralijders onder zijn hoede.

Nadat Pater Damiaan over de eerste shock heen was begon hij meteen met zijn taak. Zijn doel was om deze godvergeten plaats een menselijk gezicht terug te geven. In een mum van tijd bouwde hij eigenhandig een kerk en begon dan later om de patiënten een menswaardig bestaan te geven. Hij bouwde huizen, meubels, werd zelfs de plaatselijke begrafenisondernemer. In één van zijn brieven schreef hij dat hij zich een lepralijder voelde onder de lepralijders. Damiaan slaagde erin om deze plaats van menselijke ellende terug een structuur te geven. Er werden weer wetten ingevoerd en nageleefd, hokken werden echte huizen, boerderijen werden opgericht om zelf in voedsel te kunnen voorzien, scholen werden geopend. Op zijn eigen uitdrukkelijk verzoek en op unanieme vraag van alle lepralijders bleef Damiaan op Molokai.

Ziekte en dood van de zoon van Molokai

In december 1884 merkte Pater Damiaan per toeval op dat de gevreesde ziekte hem had ingehaald. Na de vaststelling ging Pater Damiaan gewoon verder met zijn dagelijkse activiteiten alsof er niets was gebeurd. Hij begon wel maatregelen te treffen om de continuïteit van zijn werk verder te zetten. Haastig gaf hij dagelijks nog instructies voor de werkzaamheden in de toekomst.

Een van de grootste autoriteiten op gebied van lepra de Japanner Masanao Goto kwam naar Molokai om hem te behandelen. Hij slaagde erin om de ziekte wat te vertragen en zijn behandelingen werden populair bij de getroffen kolonie. Damiaan had dan ook het volste vertrouwen in de man. De twee bijzondere mannen werden goede vrienden.

Zelfs met de schaduw van de dood over zich bruiste Damiaan van activiteit. Hij ontwierp, plande huizencomplexen, zorgde voor een nieuw weeshuis. De legende van de leprapriester oversteeg het isolement van Hawaii en hij kreeg meer en meer steun van mensen die geloofden in zijn werk. Een tweede priester vervoegde hem samen met een non, zelfs een soldaat en een verpleger kwamen vrijwillig werken in Molokai. Jozef De Veuster was erin geslaagd om de verdoemden weer hulp te bezorgen. Samen bouwden ze een kleine heuse stad op de plaats waar er vroeger alleen maar armzalige hutten stonden. Molokai was geen synoniem meer voor vervloeking maar symbool voor hoop en medeleven.

Op 15 april 1889 stierf Pater Damiaan, op zijn geliefde Molokai. De begrafenisplechtigheid werd gehouden in de kerk die hij eigenhandig had gebouwd, en hij werd begraven onder een oude boom die hij uitkoos om te rusten tijdens zijn eerste dagen in de kolonie.

In 1936 werd het lichaam van Pater Damiaan terug opgegraven op verzoek van de Belgische regering en teruggebracht op het Belgische zeilschip Mercator. Zijn lichaam rust nu in Leuven niet zo ver weg van zijn geboorteplaats. In 1995 werd zijn rechterhand teruggebracht naar Hawaii en terug herbegraven in het oorspronkelijke graf in het zand van Molokai.

Hawaiiaanse Ode aan de Vlaamse held

De nieuwe koning van Hawaii gaf Pater Damiaan de grootste onderscheiding en het grootste eerbetoon. Dankzij de ruchtbaarheid die het Hawaiiaanse Koningshuis gaf aan het heroïsch leven van de priester, kreeg zijn naam bekendheid in Europa en vooral in de Verenigde Staten. Vooral in de Angelsaksische landen werden aanzienlijke sommen geld bijeengebracht en gegeven aan de bestrijding van lepra in de wereld en vooral in Molokai. Over de dood heen was de koppige priester er nog maal in geslaagd om zijn mensen: de lepralijders te helpen.

Heiligverklaring

Op 11 oktober 2009 werd Pater Damiaan heilig verklaard door paus Benedictus XVI.  Hij werd verantwoordelijk geacht voor twee mirakels, één in Frankrijk en één in Hawaii. De feestdag van de heilige Damiaan is op 10 mei met uitzondering van Hawaii waar het gevierd wordt op zijn sterfdag de vijftiende april.

Nalatenschap

Damiaan De Veuster is waarschijnlijk de beroemdste Vlaming ter wereld.  Hij is de enige Europeaan die een standbeeld heeft in het Amerikaanse Capitool. In Hawaii zijn de verwijzingen naar de Vlaamse priester ontelbaar, straatnamen, scholen, standbeelden, kunstwerken eren allen de man die geen schrik had van de dood en verkoos de uitgestoten mensen te helpen. In de kunst wordt hij passend geëerd en ook zijn bijzonder verhaal heeft zijn weg gevonden op het zilveren scherm in verschillende films.

Het werk van Pater Damiaan wordt regelmatig vergeleken met de actuele problematiek rond H.I.V. en A.I.D.S.  Verschillende ziekenhuizen hebben dan ook zijn naam aangenomen in eerbetuiging. De bekende Damiaanactie is een organisatie die ernaar streeft om de filosofie van  Pater Damiaan verder te zetten en is wereldwijd actief.

In Hawaii wordt Pater Damiaan gezien als één van de belangrijkste personen in hun geschiedenis. Hij is dan ook de enige vreemdeling die een standbeeld heeft in het Hawaiiaanse Capitool (de replica van het Capitool in Washington, D.C.).

Bedenking

De fascinatie voor deze man is voor mij veelzijdig. Uiteraard is er de religieuze convictie die deze mens ontegensprekelijk heeft gevormd en gestuurd, doch naast het religieuze aspect is er de vooral intermenselijke reacties die deze eenvoudige man hebben verheven naar een ongewilde heldenstatus.  De heiligverklaring is mijn inzien slechts een eretitel, het zou mij zelf s niet verwonderen dat Jozef De Veuster hier geen enkel belang aan zou hechten. Het feit dat deze man door zijn daden wordt bewonderd door mensen uit alle continenten, politieke overtuigingen en zelfs religies is voor mij een sterkere aanwijzing dat het hier ging om een uitzonderlijk figuur.

Een heldenstatus is iets dat wordt gegeven door mensen, net als de titel van heilige, denk dan ook niet dat Jozef De Veuster voor één seconde interesse heeft gehad in prestige, erkenning, macht of geld. Zijn uitdaging voor de dood en zijn onzelfzuchtig gooien van zijn eigen mensenleven in de balans van de wereld, zijn de bewijzen dat deze persoon daadwerkelijk onbaatzuchtig was en inderdaad belast was met een hoger doel. Het is jammer dat er teveel een religieuze verpakking wordt gegeven aan deze keuzes.  Ondanks mijn objecties tegen de term “heilige” is het wel een man die terecht eer en krediet heeft gekregen voor de keuzes die hij heeft gemaakt in zijn leven. Over alle religies heen zou ik willen stellen dat de adoratie van de “man” terecht is.

Het blijft hoe dan ook een prachtig verhaal hoe een kind die de ene dag staat te kijken naar een prachtig korenveld in Vlaanderen, later rust op de witte stranden van een tropisch eiland omgeven door de dankbaarheid en liefde van velen.

 

© Thalmaray

Leave a Comment