Alcatraz van gevangenis eiland tot nationaal park

Alcatraz van beruchte gevangenis naar nationaal park, een bewogen route.

Het is soms eenvoudig om de pen te laten vloeien over beroemde plaatsen, zelfs wereldwonderen die een onuitwisbare indruk nalaten na een bezoek, doch er zijn in de plaats ook enkele plaatsen die niet uitblinken door architectuur, en niet onder de bescherming vallen van de UNESCO doch die eveneens oorden zijn waar een historische drukkende sfeer hangt, deels door de legendes en deels door het menselijke leed die de locatie heeft gezien, zeg maar stille getuige van de mindere kanten van de maatschappij. Wanneer men nadenkt, springen gemakkelijk een paar voorbeelden in de geest zoals Auschwitz, een andere plaats die aandacht verdiend is Alcatraz.

Geschiedenis

De eerste vermelding van het eiland dat ongeveer 2,4 km buiten de baai ligt van San Francisco in de zonnige staat Californië werd gedaan door de Spanjaard Juan Manuel de Ayala, die het meteen na de in kaart te hebben gebracht in 1775 een naam gaf: “La Isla de los Alcatraces”, Pelikanen eiland. Eens  bewoond door verschillende kolonies van deze prachtige vogels nu in het eiland onbewoond.  Het is de thuisbasis van één van de beruchtste gevangenissen in de geschiedenis van de Verenigde Staten. Wanneer men nu een aanblik krijgt op het eiland zou met niet kunnen vermoeden dat er een rijke geschiedenis zich heeft afgespeeld achter de hoge muren van de gevangenis, de bijna vervallen vuurtoren en enkele militaire versterkingen die broederlijk de kustlijn aanschouwen samen met de natuurlijke rots formaties en de nog steeds aanwezige kolonies van verschillende zeevogels.

Militair belang

In 1846 kreeg het eilandje enige militaire betekenis doen de Mexicaanse gouverneur opdracht gaf om een vuurtoren te bouwen. In 1850 werd het eiland zelfs verkocht aan de Amerikaanse Overheid. Vier jaar later beval de Amerikaanse President Fillmore dat het eiland een militaire bestemming moest krijgen.  Na een heel korte periode van onafhankelijkheid met een Californische Republiek werd deze staat echter toegevoegd aan de Verenigde Staten. De verstandhouding met Mexico was om het zacht uit te drukken nogal gespannen en men besloot om San Francisco maximaal te beveiligen, tot in 1858 werden er militaire installaties en kanonnen geplaatst op het eiland. Op het hoogtepunt van het militaire kamp waren er ongeveer 200 soldaten gelegerd voornamelijk artillerie soldaten. Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog werd het eiland nog versterkt en waren er een honderdtal kanonnen aanwezig, het was tevens het belangrijke wapen en munitie opslagplaats van San Francisco. Enkele maanden later werden de eerste Zuidelijke krijgsgevangenen opgesloten op het eiland. Hiermee zou het eiland een bestemming krijgen die het nooit meer zou loslaten.

In 1866 nadat de burgeroorlog bijna de Verenigde Staten had vernietigd waren er eerst ambitieuze plannen om het fort te moderniseren, men kwam echter al vlug tot de conclusie dat de militaire evolutie van vooral wapentuig een dergelijk hoge vlucht had genomen dat de plaats veel van zijn strategische waarde had verloren. Eventjes werd er nog begonnen aan het bouwen van onderaardse depots en tunnels doch deze werken werden nooit beëindigd. Al heel vlug werd teruggegrepen naar de andere functie van het eiland: de gevangenis. In 1867 verscheen er een eerste stenen constructie, op het einde van hetzelfde jaar werd het officieel een militaire gevangenis, hier werden onder andere verschillende Amerikaanse-indianen opgesloten in de periode 1870.

In 1898 barstte de Amerikaans-Spaanse oorlog in alle hevigheid los. De bevolking van de gevangenis rees dramatisch tot over 450 man. Tijdens de grootte aardbeving van 1906 werd ook burger gevangenen overgebracht naar het eiland voor veilige bewaring. In 1909 werd gestart met de bouwwerken van het grote gevangeniscomplex, de werken duurden maart liefst drie jaar. In 1933 werd het complex overgedragen door de militaire naar de burgerlijke autoriteiten. Heel eventjes nog deed het dienst als militaire gevangenis toen de dienstweigeraars van wereld oorlog I er in werden opgesloten. De geschiedenis stond klaar om de meest beruchte gevangenis van de Verenigde Staten te vereeuwigen.

Federale gevangenis

Onder het Ministerie van Justitie kreeg de gevangenis een nieuwe start in 1934.  Gedurende de volgende 29 jaar bouwde het een reputatie op van wreedheid en wat nog belangrijker was het werd de gevangenis waaruit men niet kon wegvluchten. Notoire gasten kreeg het eiland over de vloer zoals de top van de criminaliteit Chicago-stijl: Al Capone, Robert Franklin Stroud (de vogelman van Alcatraz), James Bulger en George “machine gun” Kelly. Er werden eveneens vertrekken gebouwd voor de cipiers en hun families. Het overgrote deel van de bewoners waren hard time gangsters of onhandelbaren die het te bont hadden gemaakt in andere gevangenissen.

De ontsnappingspogingen

Nu nog leeft de legende dat gedurende de 29 jaar van activiteit niemand er ooit is in geslaagd om levend te ontsnappen uit Alcatraz. Zesendertig gevangenen hebben het noodlot getart met in totaal ongeveer veertien uitbraak pogingen. Slechts twee probeerden het voor een tweede maal. Zes ervan werden gedood tijdens de vlucht, 23 werden gevat, maar wat nog veel belangrijker is drie werden nooit teruggevonden. De officiële versie is steeds geweest dat die mannen zijn verdronken of gedood door haaien. Een bedenkelijke verklaring als men weet dat het absoluut nodig was om het afschrikking element te behouden over Alcatraz. In 1946 werd er zelfs een heuse veldslag uitgevochten tussen ontsnapte gevangenen en de cipiers. Deze poging werd verfilmd door Don Siegel in de film “Escape from Alcatraz” in 1979 waarin Clint Eastwood de hoofdrol vertolkt, zeker een aanrader om te bekijken. Frank Morris en twee kompanen zouden de drie gevangenen zijn die ooit konden vluchten. Lachwekkend detail het dossier is nog steeds niet afgesloten.

Afscheid van een duister verleden

In 1963 sloten de poorten voorgoed van de gevangenis van Alcatraz, of “The Rock” zoals de Amerikanen het noemen.  Verouderde gebouwen, water erosie, en de hoge onderhoudskosten waren oorzaken genoeg om een stuk legende af te sluiten.

Protest symbool

Ironisch genoeg kwam Alcatraz terug in het wereldnieuws in 1969 toen een groep dissidenten Amerikaanse indianen het eiland bezet hielden in protest tegen de onterechte behandeling van de Inheems Indiaanse bevolking. Achter deze muren hadden ze eens hun voorvaderen gevangen gezet en nu hadden hun nakomelingen het fort bezet om de onmenselijkheid van de verdragen tegen de indianen aan te klagen. Dankzij massale mediabelangstelling kreeg het navolging in praktisch alle Staten van Amerika, verschillende opstandelingen sloten zich gewapend aan. Dankzij deze actie werd door Richard Nixon de toenmalige President bepaalde besluiten teruggedraaid en kregen verschillende indiaanse stammen nieuwe gebieden terug. De Alcatraz bezetting wordt ook wel eens de laatste grote Indiaanse veldslag genoemd. Op de dag van die overwinning kregen de verenigde Amerikaans Indiaanse stammen een deel van hun gebroken identiteit terug. Sinds 2011 is er op het eiland een permanente tentoonstelling van de opstand, het is een mooie bladzijde die geschreven is op een plaats waar er toch ook onnoemelijk veel leed is geweest.

Nieuwe bestemming

Amerika zou Amerika niet zijn mocht er plotseling ook geen belangstelling geweest zijn van bouw promotoren om het eiland te bewonen. Om dergelijke zaken een halt toe te roepen werd het eiland in 1976 erkend als historisch monument.  Het werd ook erkend als historisch landschap en kwam onder de bevoegdheid van de Nationale Parken. Deze nieuwe gekozen bestemming was een schot in de roos, het eiland werd een historisch biologisch centrum die werd opengesteld voor de toeristen die massaal nog ieder jaar een bezoek brengen aan deze historische plaats. De ecologisten zijn in de wolken met het nieuwe reservaat, alsook de Amerikaanse indianen die er nog ieder jaar traditionele ceremonies opdragen.

Alcatraz in de film

Speciale vermelding voor ‘The Birdman of Alcatraz‘, een monumentale film uit de oude doos (1962) in een beklijvende passende zwart-wit sfeer met Burt Lancaster en geregisseerd door Hollywood legende John Frankenheimer.

en de reeds supra besproken ‘Escape from Alcataz

Bedenking

Wanneer men binnenloopt in het cellenblok valt de tragedie en de zwaarte van het correctioneel systeem als een nevel over je heen, men ademt er de hulpeloosheid in van de gevangenen, men voelt de geschiedenis kruipen langsheen je huid en terzelfder tijd is er die ongebreidelde fascinatie voor deze plaats die eens een thuis was voor verdoemden. Het magische is mijn inzien dat deze plaats ook na de donkerste uren een plaats is geweest van hoop en verandering toen de Amerikaanse indianen succesvol een betere rechtvaardigheid afdwongen, en de huidige toestand is meer dan bevredigend, het natuurreservaat is een uiting van de wereld die rust straalt, een oase in één van de drukste wereldsteden.

Een gebouw moet niet oogverblindend zijn om een plaats op te eisen in de geschiedenis. Slechts in een diep respect voor het verleden kan men in wijsheid een toekomst bouwen.

Klik hier voor een prachtige 360° video presentatie.

Foto’s: allen rechtenvrij.

Films, series en boeken over Alcatraz kan je hier bestellen.

 

Leave a Comment